Zrozumieć młodzież
Dzieci w każdym wieku potrzebują zrozumienia i miłości rodzicielskiej. Na wszystkich etapach swojego rozwoju: przed okresem dojrzewania, w czasie jego trwania oraz później, w okresie młodości. Chociaż każdy etap jest inny, to najwięcej dyskusji, scysji, konfliktów między dziećmi a rodzicami pojawia się w okresie adolescencji.
Adolescencja jest to okres dorastania człowieka. Występuje pomiędzy 11 a 21 rokiem życia. Podczas jego trwania nabywa się dwie zdolności: do samodzielnego tworzenia własnej osobowości oraz do dawania nowego życia. Jest to okres, w którym sprawdzone sposoby zaspokajania potrzeb i radzenia sobie w kontaktach z innymi już nie działają, a nowe jeszcze nie zostały wypracowane lub jest ich niewiele. Młodzi ludzie sami zmieniają się wewnętrznie i zewnętrznie, ale zmieniają się też oczekiwania otoczenia wobec nich. Dlatego bardzo istotna jest znajomość mechanizmów rozwojowych, problemów towarzyszących okresowi dojrzewania oraz rozumienie przyczyn zachowań adolescentów. Zdobyta wiedza pozwala uniknąć przyjęcia postawy lekceważenia przeżywanych przez nich trudności, a tym samym sprzyja nawiązaniu kontaktu i wypracowaniu postawy rozumiejącego i wspierającego towarzyszenia im w przechodzeniu tego czasu.
Adolescencja zarówno u dziewcząt jak i chłopców może mieć różną rozpiętość wiekową (nawet 5 lat). I chociaż pojawia się w różnym czasie, u jednych jak i drugich zaobserwować można tzw. skok pokwitaniowy, czyli zmiany budowy ciała, nagły jego wzrost. Organizm uzyskuje dojrzałość płciową, pojawiają się zewnętrzne cechy płciowe. Nastolatek staje się bardzo przeczulony na punkcie swojej osoby. Wyolbrzymia i zadręcza się najmniejszą wadą (piegi, tusza, pryszcze). Jest drażliwy, łatwo go dotknąć do żywego słowem krytyki.
Akceptacja zmienionego wyglądu ciała stanowi jeden z czynników, związanych z dojrzewaniem psychicznym. W tym okresie młodzi ludzie bywają niezwykle emocjonalni. Przyczyną tzw. huśtawek nastroju są hormony – w okresie dorastania dochodzi bowiem do dynamicznych zmian stężeń tych substancji w organizmie. Po epizodach wyjątkowo dobrego nastroju pojawiać się mogą – nagle i niespodziewanie – stany zupełnie odmienne, popularnie określane jako „doły”. Rodzicom może się wydawać, że ich pociecha jest humorzasta, ciężka w obyciu, a tak naprawdę winę za jej stan ponoszą zachodzące w organizmie przemiany.
Z huśtawkami nastrojów związane jest również popadanie z jednej skrajności w drugą. Pozornie błahe aspekty mogą być wyjątkowo silnym przedmiotem zainteresowania nastolatków, inne sprawy mogą z kolei być przez nich wybitnie negatywnie i krytycznie oceniane. To właśnie wtedy większość młodych ludzi zastanawia się nas sobą i stara się siebie poznać, wyrabia własne poglądy, poszukuje własnego systemu wartości. Próbuje dokonywać właściwych wyborów życiowych. Podczas dojrzewania psychicznego, nastoletni człowiek często dyskutuje z rodzicami, nie zgadza się z nimi ich wartościami. Neguje wszystko, co powiedzą, jak postępują. Konsekwencją tego typu zjawisk i myśli może być izolowanie się od rodziców, chociażby poprzez zamykanie się we własnym pokoju czy preferowanie przebywania z rówieśnikami. Pojawiać się mogą też próby podkreślenia swojej indywidualności, czy to poprzez stawanie się przedstawicielem jednej z subkultur, czy przez krzykliwe ubieranie się lub nietypową fryzurę. Gdyby młodzież nie przeżywała nastrojów buntowniczych, chęci usamodzielnienia się, nie miała by w przyszłości motywacji do opuszczenia domu rodzicielskiego i wkroczenia w samodzielne życie. Nastroje buntownicze są motorem działania na rzecz naprawiania świata, poszukiwania nowych rozwiązań, dokonywania odkryć, stawania się lepszym.
Poszukiwanie własnej tożsamości może stanowić dyskomfort dla dorastającego człowieka. Nastolatków często dręczą różne wątpliwości, dotyczące m.in. tego, czy jest on rzeczywiście taki, jaki powinien być, dodatkowo źródłem zmartwień bywa to, że dorastający nie wie, jakim człowiekiem w przyszłości być powinien. Tego rodzaju wątpliwości są normalnym etapem dorastania i kształtowania się psychiki. Czasem musi upłynąć bardzo wiele czasu, zanim młody człowiek odnajdzie siebie w sposób konstruktywny. Nasilenie zachowań buntowniczych stopniowo będzie maleć i jak tylko dojrzewanie psychiczne przebiegnie prawidłowo, całkowicie ustąpią.
Jeśli otoczenie społeczne młodego człowieka nie dostarcza mu wyraźnych wzorców identyfikacyjnych, brak jest stabilności w rodzinie, a nadmiar informacji wzmaga poczucie niepewności następuje kryzys w rozwoju tożsamości, który prowadzi do poczucia dezorientacji co do tego, kim się jest. Często wtedy u młodego człowieka pojawiają się zaburzenia zachowania, które objawiają się jako:
agresja wobec ludzi i zwierząt, wandalizm, kłamstwa, kradzieże, sięganie po alkohol i narkotyki.
Z dojrzewaniem psychicznym wiążą się jeszcze inne aspekty: potrzeba akceptacji społecznej oraz seksualność i romantyczność. W przypadku tej pierwszej dochodzić może do rozwoju pierwszych poważniejszych relacji z rówieśnikami, dorastający może również podejmować różnego rodzaju czynności, które zapewniłyby mu uznanie w obrębie jego grupy rówieśniczej. Ponad połowę swego aktywnego czasu młodzi spędzają razem. Pojawiają się przyjaźnie, w których cenione są lojalność i zaufanie. Czasami, szczególnie w sytuacji braku bliskości uczuciowej z rodziną, silna identyfikacja z grupą prowadzi do zależności od niej i nasilonego konformizmu wobec norm grupowych. Dorastający uczą się, że bezwzględne stosowanie zasad moralnych może prowadzić do konfliktów, ponieważ sytuacje społeczne wymagają plastyczności działania. Pod koniec okresu adolescencji zaznaczają się własne zasady etyczne i kwestia sumienia. Są to zasady uniwersalne, oparte na prawdzie, sprawiedliwości i poszanowaniu ludzkich praw.
Seksualność i romantyczność, to dwie siły z którymi młody człowiek również musi sobie poradzić. Uaktywnianie hormonów zmusza dziecko do zainteresowań sprawami seksualnymi i są one różne w zależności od tego, jakiej płci jest nastolatek. U dziewcząt pojawia się potrzeba bliskości i związane z tym poszukiwanie partnera, u chłopców natomiast istnieje głównie potrzeba rozładowania napięcia seksualnego. Młodzi ludzie przeżywają wiele „miłości”. Z taką samą łatwością zakochują się i odkochują. Nie jest to dojrzałe uczucie oparte na prawdziwej przyjaźni, miłości do drugiej osoby oraz jej całkowitym zaakceptowaniu.
W okresie adolescencji kształtuje się światopogląd młodzieży, który jest jeszcze niestabilny i ulega ciągłym zmianom. Służy to mobilizowaniu do podejmowania zadań, pokonywania trudności, obrony przed zwątpieniem w sens życia. Z czasem dochodzi do łagodzenia wymagań wobec świata i rozwija się idealizm normatywny, gdy młodzież jest zdolna do praktycznego rozróżnienia, co jest, a co nie jest możliwe do zrealizowania.
Przed rodzicami dorastającej młodzieży stoi niezwykle trudne, ale i wspaniałe wyzwanie. Najrozsądniejsze postępowanie nie powstrzyma dziecka w okresie dorastania od uzewnętrznienia rywalizacji i buntu. Bardzo potrzebne jest mu wtedy okazanie miłości, opieka i mądre postępowanie ze strony rodziców. Młodzi chociaż tego nie okazują -liczą na nie. Surowe nakazy i dyktatura nie dają dobrych rezultatów w wychowaniu. Z dojrzewającą młodzieżą należy rozmawiać. Rozmowa prowadzona poważnie i spokojnie na zasadach przyjaźni i zrozumienia doprowadzić może do osiągnięcia sukcesu.
Mądre wychowanie wymaga czasu, konsekwencji, zaangażowania obojga rodziców, nauczycieli. Każdy z nas jest integralną osobą, która ma prawo do własnej przestrzeni życiowej. Przestrzeń ta, jak każda inna, ma jednak swoje granice. Młody człowiek musi wiedzieć, których z nich nie wolno przekroczyć – zarówno jemu samemu, jak i innym osobom.
Literatura:
- Ann Birch,Psychologia rozwojowa w zarysie, PWN, Warszawa 2006.
- B. Harwas – Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju, PWN, Warszawa, 2002,
- M. Herbert, Rozwój społeczny ucznia. Poznanie potrzeb i problemów dzieci w okresie dorastania, GWP, 2004,
- I. Obuchowska, Drogi dorastania, Psychologia rozwojowa okresu dorastania dla rodziców i wychowawców, WSIP, 2001.
- Kowalski S. – Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa 1974
- Fober, E. Mazlish” Jak mówić żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać żeby dzieci do nas mówiły, Poznań1993
7.https://www.deon.pl/inteligentne-zycie.art,361,
Opracowała: Joanna Szewczyk